Plan Amerykański

Plan amerykański – pojęcie stosowane w filmie, teatrze, telewizji oraz fotografii – odnosi się do jednego z klasycznych rodzajów kadrowania postaci. Oznacza ujęcie, w którym człowiek przedstawiony jest od połowy ud (często od tuż poniżej kolan) w górę, z jednoczesnym zachowaniem ekspozycji tła.

Plan amerykański zajmuje miejsce pośrednie pomiędzy planem średnim a planem pełnym i jest istotnym elementem obrazowania w sztukach wizualnych, umożliwiając równoczesne ukazanie sylwetki bohatera oraz części otaczającej go przestrzeni.

W hierarchii planów filmowych i fotograficznych plan amerykański stanowi jeden z podstawowych środków ekspresji wizualnej. Wybór tego kadru wpływa na sposób prezentacji postaci, jej proporcji względem tła, a także na dramaturgię i czytelność sceny.

W praktyce plan amerykański stanowi kompromis pomiędzy szczegółowym pokazaniem mimiki bohatera a pełnym ukazaniem jego sylwetki i ruchu.

Jak wygląda plan amerykański na obrazie

Plan amerykański charakteryzuje się kadrowaniem postaci od wysokości połowy ud lub nieco poniżej kolan do czubka głowy.

Dzięki temu widz otrzymuje pełniejszy obraz gestów wykonywanych przez osobę – zwłaszcza rąk – oraz zachowuje możliwość obserwowania wyrazu twarzy i mimiki. Ten rodzaj kadru pozwala również na zaprezentowanie elementów stroju oraz przedmiotów trzymanych w dłoniach, co jest istotne np. w scenach konfrontacyjnych lub dynamicznych.

W odróżnieniu od planu pełnego (obejmującego całą postać w kadrze od stóp do głowy), plan amerykański kadruje ciało wyżej, przez co bardziej skupia odbiorcę na górnej części postaci.

Od planu średniego, który zwykle przecina sylwetkę na wysokości pasa, plan amerykański daje nieco szerszy zakres kadru.

W porównaniu z planami bliskimi (np. portretowym czy zbliżeniem), plan amerykański akcentuje interakcję postaci z przestrzenią, nie rezygnując całkowicie z czytelności mimiki.

Skąd wzięła się nazwa tego planu

Określenie „plan amerykański” powstało w Europie na początku XX wieku i odnosi się do charakterystycznego stylu kadrowania, jaki rozpowszechnił się w filmach produkowanych przez amerykańskie wytwórnie, zwłaszcza w klasycznych westernach.

Nazwa ta została nadana przez krytyków i twórców europejskich, którzy zauważyli specyficzne kadrowanie pozwalające na ukazanie bohaterów do połowy ud, co umożliwiało wyeksponowanie broni oraz gestów rąk – istotnych dla dynamiki scen pojedynków.

Rozwój tego planu związany był z potrzebą kompromisu między pokazaniem aktorów a przedstawieniem akcji i rekwizytów kluczowych dla fabuły.

Z czasem pojęcie planu amerykańskiego weszło do światowej terminologii filmowej i fotografii, stając się standardowym narzędziem analizy kompozycji kadru.

Najczęstsze zastosowania planu amerykańskiego

• Filmy gangsterskie i westerny – Plan amerykański był szeroko wykorzystywany w klasycznych amerykańskich gatunkach filmowych, gdzie podkreślenie sylwetki bohatera oraz prezentacja broni noszonej na biodrze miały znaczenie fabularne i wizualne.
• Sceny konfrontacji – Ujęcia w tym planie stosowane są w scenach pojedynków lub napięć, umożliwiając widzowi śledzenie zarówno mimiki bohaterów, jak i ich ruchów. Użycie planu amerykańskiego podkreśla gesty rąk, co jest ważne dla narracji podczas przygotowań do akcji lub walki.
• Film obyczajowy i teatralny – Plan amerykański ułatwia zbudowanie dystansu między bohaterami a otoczeniem oraz eksponuje relacje przestrzenne między postaciami, zachowując przy tym czytelność emocji.
• Programy telewizyjne, fotografia reklamowa – Kadrowanie w tym planie stosowane jest w rozmowach studyjnych oraz sesjach portretowych, by wydobyć zarówno osobowość portretowanej osoby, jak i kontekst sytuacji.

Jaką rolę pełni ten plan w filmie

Plan amerykański pełni ważną funkcję w języku filmowym, pozwalając na prezentację zarówno postaci, jak i istotnych szczegółów narracyjnych, takich jak gesty rąk, rekwizyty czy postawa ciała. Umożliwia to twórcom zbudowanie napięcia scenicznego oraz zwiększenie dynamiki wizualnej bez całkowitej rezygnacji z czytelności emocji na twarzach bohaterów.

Tego rodzaju kadr pozwala na łączenie w jednym ujęciu elementów spektaklu aktorskiego oraz szerokiego planu przestrzennego, przez co widz zachowuje orientację w przestrzeni i łatwiej śledzi przebieg akcji.

Plan amerykański jest kluczowy szczególnie w scenach grupowych lub konfrontacyjnych, gdzie istotne są zarówno wzajemne relacje fizyczne, jak i emocjonalne pomiędzy postaciami.

Czym różni się od innych planów kadrowania