Bollywood to potoczne określenie indyjskiego przemysłu filmowego z siedzibą w Bombaju (dawniej Bombay), zajmującego się produkcją filmów głównie w języku hindi. Stanowi obecnie największy pod względem liczby realizowanych filmów segment indyjskiego kina, a jego produkcje cieszą się ogromną popularnością zarówno w kraju, jak i wśród widzów na całym świecie. Bollywood wyróżnia się specyficznym stylem, łączącym w sobie elementy melodramatu, romansu, akcji, muzyki i tańca, odgrywających kluczową rolę w większości filmów.
Skąd pochodzi nazwa Bollywood
Termin „Bollywood” powstał z połączenia nazw „Bombaj” (obecnie Mumbaj) oraz „Hollywood”, będącego symbolem amerykańskiego przemysłu filmowego. Pojęcie to zaczęło być używane w latach 70. XX wieku, początkowo w indiańskich i brytyjskich mediach, a z czasem zostało szeroko przyjęte zarówno w Indiach, jak i na świecie jako określenie specyficznego stylu oraz tradycji filmowej regionu.
Co wyróżnia filmy Bollywood
- Obecność muzyki i tańca – Większość filmów bollywoodzkich zawiera rozbudowane sekwencje muzyczno-taneczne, które stanowią integralną część narracji i często decydują o sukcesie danego obrazu.
- Charakterystyczne konwencje fabularne – Filmy często łączą wątki romansowe, dramatyczne oraz komediowe; typowe są rozbudowane intrygi rodzinne, wyraziste postaci oraz moralizatorskie przesłania.
- Długość filmów – Produkcje bollywoodzkie są zazwyczaj dłuższe niż standardowe filmy zachodnie i trwają zwykle od 2,5 do 3 godzin, z przerwą w połowie (intermission).
- Przewaga filmów fabularnych – Wśród realizowanych produkcji dominują filmy fabularne, a filmy dokumentalne czy animowane stanowią niewielki odsetek.
- Masowe odbiorstwo i znaczenie kulturowe – Filmy kierowane są do szerokiej publiczności, a kinematografia bollywoodzka odgrywa istotną rolę w codziennym życiu społecznym oraz kształtowaniu tożsamości kulturowej Indii.
Wpływ Bollywood na społeczeństwo i gospodarkę
Przemysł filmowy Bollywood odgrywa kluczową rolę w społeczeństwie indyjskim jako jedno z głównych źródeł rozrywki, a także ważny czynnik integrujący różnorodne grupy społeczne i kulturowe. Dzięki ogromnej popularności i masowemu zasięgowi filmy bollywoodzkie wywierają istotny wpływ na język potoczny, wzorce zachowań społecznych, modę oraz style życia, nie tylko w Indiach, ale również w licznych diasporach indyjskich na całym świecie.
Bollywood stanowi również istotny sektor gospodarki Indii – generuje znaczące dochody z produkcji, dystrybucji i licencjonowania filmów, a także przyczynia się do promocji kultury indyjskiej za granicą. Produkcje bollywoodzkie zyskują międzynarodowe uznanie i obecność na światowych festiwalach filmowych, wspierając rozwój turystyki oraz eksportu indyjskiej sztuki i rzemiosła.
Jak rozwijało się Bollywood na przestrzeni lat
- Początki kina indyjskiego (lata 10.–20. XX w.) – Produkcja pierwszych filmów niemych, m.in. „Raja Harishchandra” (1913), uznawany za pierwszy indyjski film pełnometrażowy.
- Wprowadzenie dźwięku (lata 30. XX w.) – Pojawienie się filmu dźwiękowego „Alam Ara” (1931), co zapoczątkowało tradycję łączenia obrazu z muzyką i tańcem.
- Złota era Bollywood (lata 50.–60. XX w.) – Okres rozkwitu artystycznego i komercyjnego; powstają kultowe filmy, takie jak „Mughal-e-Azam” (1960) czy „Mother India” (1957).
- Komercjalizacja i masowa produkcja (lata 70.–80. XX w.) – Wzrost liczby produkcji oraz narodziny statusu „supergwiazdy”; powstają charakterystyczne gatunki, np. masala movies.
- Modernizacja i zmiany technologiczne (lata 90. XX w.) – Wprowadzenie nowych technologii, globalizacja tematyki oraz pojawienie się filmu „Dilwale Dulhania Le Jayenge” (1995), który odnosi sukcesy także poza Indiami.
- Ekspansja międzynarodowa (XXI wiek) – Rosnące zainteresowanie kinematografią bollywoodzką na świecie, udział w festiwalach międzynarodowych, kooperacje z wytwórniami zachodnimi.
Najważniejsi twórcy i gwiazdy Bollywood
- Raj Kapoor – Reżyser, aktor, producent. Twórca filmów „Awaara”, „Shree 420”.
- Amitabh Bachchan – Aktor. Gwiazda filmów „Sholay”, „Deewar”.
- Yash Chopra – Reżyser, producent. Specjalista od kina romantycznego, „Dil To Pagal Hai”, „Veer-Zaara”.
- Lata Mangeshkar – Piosenkarka playbackowa. Nagrała ścieżki dźwiękowe do tysięcy filmów.
- Shah Rukh Khan – Aktor. „King Khan”, znany z „Dilwale Dulhania Le Jayenge”, „My Name Is Khan”.
- Aamir Khan – Aktor, reżyser, producent. Filmy „Lagaan”, „3 Idiots”, „Dangal”.
- Satyajit Ray – Reżyser (głównie kino bengalskie). Trylogia „Apu”; wpływ na rozwój kina indyjskiego.
- Karan Johar – Reżyser, producent. Twórca współczesnych hitów, m.in. „Kuch Kuch Hota Hai”.
Bollywood i inne regiony filmowe Indii
Bollywood stanowi największy i najbardziej rozpoznawalny na świecie segment indyjskiego przemysłu filmowego, lecz nie jest jedynym ośrodkiem produkcji filmowej w Indiach. Równolegle istnieją liczne kinematografie regionalne, takie jak Tollywood (filmy w języku telugu, siedziba: Hajdarabad), Kollywood (filmy w języku tamilskim, siedziba: Ćennaj) czy Mollywood (filmy w języku malajalam, siedziba: Kerala).
Różnice pomiędzy tymi ośrodkami dotyczą przede wszystkim języka produkcji, stylu narracji oraz specyfiki kulturowej, co znajduje odzwierciedlenie w tematyce i estetyce filmów. Mimo wzajemnego przenikania się trendów, Bollywood pozostaje symbolem ogólnonarodowej kultury filmowej Indii i pełni funkcję integrującą różne regiony kraju.
