Giallo to określenie stosowane w odniesieniu do specyficznego nurtu thrillera oraz horroru, wywodzącego się z kultury włoskiej. Termin ten pochodzi od włoskiego słowa „giallo”, które oznacza „żółty” i bezpośrednio nawiązuje do żółtych okładek powieści kryminalnych wydawanych od lat 30. XX wieku we Włoszech. Początkowo giallo odnosiło się do literatury sensacyjno-kryminalnej, jednak z czasem termin przeniknął do świata filmu, gdzie stał się nazwą charakterystycznego gatunku łączącego motywy zbrodni, tajemnicy, horroru oraz psychologicznego napięcia.
Giallo jako pojęcie zyskało szczególne znaczenie w kontekście kinematografii, choć jego wpływy widoczne są również w telewizji i, sporadycznie, w teatrze.
Gatunek ten jest ściśle związany z włoską kinematografią lat 60. i 70. XX wieku, kiedy to filmy określane mianem giallo zdobyły uznanie zarówno w kraju, jak i za granicą. Charakteryzuje się on mieszanką kryminalnych intryg, rozbudowanej warstwy wizualnej oraz elementów grozy, a wzorce te zostały następnie wykorzystane oraz rozwinięte poza granicami Włoch, oddziałując na globalną popkulturę.
Początki i rozwój gatunku giallo
Geneza giallo wiąże się z popularyzacją włoskich powieści kryminalnych drukowanych od lat 30. XX wieku. Ich kolorowe, żółte okładki stały się znakiem rozpoznawczym, a z czasem termin zaczął określać nie tylko literaturę, lecz także filmy inspirowane tymi historiami. Pierwsze filmy uznawane za prekursorskie dla giallo powstały jeszcze w latach 60., jednak gatunek ukształtował się wyraźnie dopiero na przełomie lat 60. i 70., wraz z twórczością reżyserów takich jak Mario Bava.
Złoty okres rozwoju przypada na lata 70., kiedy powstały najbardziej rozpoznawalne i innowacyjne filmy z tego nurtu, eksplorujące nowe środki wyrazu zarówno pod względem narracyjnym, jak i wizualnym.
W kolejnych dekadach popularność giallo zaczęła maleć, ale motywy oraz estetyka gatunku nadal były wykorzystywane, adaptowane i reinterpretowane, zwłaszcza w kinie grozy i thrillerze psychologicznym. Współcześnie giallo postrzegane jest jako klasyczny, wpływowy nurt, często cytowany i analizowany w historii filmu.
Charakterystyczne elementy i motywy giallo
- Motywy zbrodni i tajemnicy – centralnym elementem fabuły jest zazwyczaj zagadkowe morderstwo lub seria zabójstw; tożsamość sprawcy długo pozostaje nieznana zarówno bohaterom, jak i widzom.
- Stylizowana warstwa wizualna – filmy giallo często wyróżniają się wyrazistą kolorystyką, ekspresyjnym użyciem świateł i cieni, jak również nietypowymi ujęciami kamery i efektami wizualnymi podkreślającymi atmosferę niepokoju.
- Elementy grozy i erotyzmu – narracja łączy klasyczne motywy kryminalne z makabrycznymi szczegółami oraz zmysłowymi scenami, co nadaje dziełom giallo specyficzne napięcie i aurę transgresji.
- Narracja niechronologiczna i subiektywna – częste wykorzystanie retrospekcji, zaburzeń chronologii oraz subiektywnie przedstawionych wydarzeń z perspektywy bohaterów, co służy wywołaniu wrażenia dezorientacji i niepewności.
- Charakterystyczny wizerunek sprawcy (tzw. „czarne rękawiczki”) – często motywem rozpoznawczym jest ukazanie anonimowego mordercy noszącego czarne rękawiczki, co pogłębia aurę tajemniczości.
- Wyrazista ścieżka dźwiękowa – muzyka, nierzadko stworzona przez uznanych kompozytorów, stanowi ważny aspekt budowania atmosfery; bywa intensywna, psychodeliczna lub minimalistyczna.
Kluczowi reżyserzy i najważniejsze filmy
- Mario Bava – uznawany za jednego z ojców gatunku, zainaugurował filmowe giallo tytułami takimi jak „La ragazza che sapeva troppo” (1963) oraz „Sei donne per l’assassino” (1964), kreując wizualny i narracyjny wzorzec dla późniejszych produkcji.
- Dario Argento – nazywany mistrzem włoskiego thrillera, autor kultowych filmów jak „Uccello dalle piume di cristallo” (1970), „Profondo rosso” (1975) czy „Tenebrae” (1982), znany z innowacyjnych rozwiązań inscenizacyjnych i intensywnej atmosfery.
- Lucio Fulci – twórca, który wzbogacił giallo o elementy makabry i gore, uznany za autora takich dzieł jak „Sette note in nero” (1977) oraz „Lizard in a Woman’s Skin” (1971).
- Sergio Martino – reżyser i scenarzysta wielu obrazów giallo, w tym „La coda dello scorpione” (1971) i „Tutti i colori del buio” (1972), które wyróżniają się kreatywnym podejściem do struktury scenariusza i tematyki psychologicznej.
- Emilio Miraglia – autor filmów takich jak „La dama rossa uccide sette volte” (1972), które łączą konwencje horroru gotyckiego z klasycznymi elementami giallo.
Znaczenie giallo i jego wpływ na popkulturę
Giallo wywarło istotny wpływ na rozwój kina gatunkowego, szczególnie w obszarze thrillera i horroru. Motywy, techniki narracyjne i stylistyka wizualna wypracowane w tym nurcie były wielokrotnie powielane, reinterpretowane oraz cytowane, zarówno w europejskiej, jak i amerykańskiej kinematografii.
Elementy charakterystyczne dla giallo, takie jak zagadkowa tożsamość sprawcy, wyraziście zarysowana estetyka wizualna czy specyficzne podejście do przemocy i erotyzmu, przeniknęły również do współczesnych seriali telewizyjnych oraz wybranych realizacji teatralnych, eksploatujących tematykę kryminału i grozy.
Znaczenie giallo podkreśla jego wkład w kształtowanie języka filmowego, estetyki nowoczesnego horroru oraz rozwój kina artystycznego. Uznawany jest za inspirację dla twórców eksplorujących granice między kinem komercyjnym a awangardą, a także za jeden z fundamentów współczesnej kultury popularnej, szczególnie w kontekście narracji kryminalnych i thrillerów psychologicznych.
