Termin „Vertigo” w kategoriach takich jak teatr, kino, telewizja, film oraz serial, najczęściej odnosi się do tytułu rozmaitych dzieł artystycznych powstałych w tych mediach. Słowo to jest wykorzystywane przede wszystkim jako nazwa filmów, spektakli teatralnych oraz innych utworów audiowizualnych, w większości przypadków niewiążąca się bezpośrednio z terminologią medyczną, lecz odnosząca się do rozmaitych motywów artystycznych obecnych w fabule, takich jak stan dezorientacji czy iluzji.
W kontekście kultury popularnej „Vertigo” najczęściej kojarzone jest z klasycznym filmem Alfreda Hitchcocka z 1958 roku, jednak pojawia się również jako tytuł innych produkcji na przestrzeni różnych dziedzin sztuki. Pojęcie to funkcjonuje również jako swoiste odniesienie do stałych tematów lub motywów obecnych w narracji literackiej, dramatycznej czy filmowej.
Vertigo jako tytuł filmów i spektakli
-
„Vertigo” (1958), reż. Alfred Hitchcock – Kluczowy przykład użycia tytułu. Amerykański film fabularny uznawany za jedno z arcydzieł kina światowego, często klasyfikowany jako thriller lub melodramat psychologiczny. Film skupia się na losach byłego detektywa cierpiącego na akrofobię oraz na tematach obsesji, podwójnej tożsamości i złudzeń.
Doceniony przez krytykę, na stałe wpisał się w historię kinematografii jako dzieło przełomowe pod względem narracyjnym i wizualnym.
-
Inne filmy noszące tytuł „Vertigo” – W różnych okresach powstawały filmy, seriale bądź spektakle telewizyjne zatytułowane „Vertigo”, jednak nie osiągnęły one rangi i znaczenia filmu Hitchcocka. Przykładami są:
- „Vertigo” (1917), amerykański film niemy, obecnie uznany za zaginiony;
- „Vertige” (tytuł oryginalny – francuska wersja „Vertigo”), kilkukrotnie wykorzystywany przez twórców kinowych i telewizyjnych dla produkcji europejskich;
- Odcinki seriali telewizyjnych o tytule „Vertigo” (np. „Arrow”, 2013), gdzie tytuł nawiązuje do motywu zawrotów głowy traktowanego symbolicznie.
- Spektakle teatralne i inscenizacje – Termin „Vertigo” znajduje miejsce także w tytule przedstawień teatralnych, odnosząc się do sztuk podejmujących tematykę obsesji lub rzeczywistości postrzeganej subiektywnie.
Znaczenie i wpływ tytułu w popkulturze
Tytuł „Vertigo” zyskał znaczący status w kulturze popularnej, w szczególności w związku z filmem Alfreda Hitchcocka. Dzieło to wielokrotnie pojawiało się w zestawieniach najważniejszych filmów XX wieku, wpływając na twórców kolejnych pokoleń zarówno w sferze konstrukcji narracyjnej, jak i zastosowania środków wizualnych do wyrażania stanów psychicznych bohaterów.
Termin stał się rozpoznawalnym symbolem niepokoju, niepewności oraz pogranicza snu i jawy.
Recepcja krytyczna filmu Hitchcocka, a co za tym idzie samego tytułu, z biegiem lat ulegała wzmocnieniu – od umiarkowanego przyjęcia w momencie premiery do statusu kultowego i źródła inspiracji dla rozmaitych twórców w kinie, teatrze i innych mediach audiowizualnych.
Motywy zaczerpnięte z „Vertigo” pojawiają się również w licznych analizach akademickich dotyczących percepcji, iluzji oraz kondycji ludzkiej w kulturze obrazkowej.
Kluczowe motywy obecne pod tytułem Vertigo
- Motyw zawrotów głowy – W bezpośrednim tłumaczeniu „vertigo” oznacza zawrót głowy. Motyw ten jest wykorzystywany w dziełach artystycznych zarówno dosłownie, jak i metaforycznie.
- Obsesja i natręctwo myśli – Wiele produkcji noszących ten tytuł skupia się na postaciach opętanych pewną ideą lub osobą.
- Iluzja i fałszywa rzeczywistość – Powracające wątki zaburzonej percepcji, mylenia prawdy z wyobrażeniem, dezorientacji.
- Tożsamość i podwójność – Zwłaszcza w kontekście filmu Hitchcocka pojawia się temat podwójnych tożsamości i problemów z samookreśleniem.
- Lęk wysokości (akrofobia) – Specyficzny rodzaj lęku eksponowany szczególnie w słynnej sekwencji filmowej, która stała się wizualnym symbolem.
Adaptacje, cytaty i kontynuacje motywów Vertigo
- Adaptacje sceniczne – Film Hitchcocka został przełożony na język teatru, m.in. w formie adaptacji realizowanych w teatrze brytyjskim i amerykańskim w XXI wieku, gdzie twórcy interpretują filmowe motywy na nowo, przekładając je na medium sceniczne.
- Wersje telewizyjne – W różnych krajach podejmowano próby stworzenia adaptacji filmowych bądź telewizyjnych luźno inspirowanych „Vertigo”, często skupiając się na motywach dezorientacji i iluzji.
- Nawiązania w innych filmach – Przykładem może być obecność charakterystycznego efektu „Vertigo shot” (inaczej dolly zoom) w licznych produkcjach filmowych, najczęściej jako hołd dla oryginalnego zastosowania przez Hitchcocka.
- Cytaty i parafrazy w popkulturze – Motywy i scenariusz „Vertigo” pojawiają się w literaturze, muzyce i sztukach wizualnych, nierzadko w formie aluzji lub pastiszu.
- Seriale telewizyjne – Odcinki seriali takich jak „Arrow” wykorzystują tytuł „Vertigo” jako symbol lub wyraźne nawiązanie do znajomych motywów, zarówno fabularnych, jak i wizualnych, obecnych w oryginalnym filmie.
