Fanfiction (w skrócie: ff, fanfik) to utwór literacki tworzony przez fanów, oparty na postaciach, światach lub wątkach fabularnych istniejących już dzieł z zakresu teatru, kina, telewizji, filmu lub seriali. Teksty tego rodzaju nie są oficjalnymi kontynuacjami czy uzupełnieniami oryginałów, lecz przejawiają twórczą interpretację lub rozwinięcie popularnych motywów przez odbiorców.
Fanfiction może przyjmować rozmaite formy, zarówno rozbudowując kanoniczną historię, jak i tworząc alternatywne wersje wydarzeń czy losów bohaterów.
Utwory zaliczane do fanfiction nie są publikowane ani autoryzowane przez twórców oryginalnych dzieł. Służą wyrażeniu przywiązania fanów do danego uniwersum, pozwalają na kreatywne eksperymentowanie z postaciami oraz tworzenie dodatkowych historii, często odbijających fascynacje i potrzeby społeczności odbiorców.
Najważniejsze cechy fanfiction
- Twórczość nieoficjalna, amatorska – Fanfiction powstaje poza oficjalnym obiegiem wydawniczym; jego twórcy nie są zawodowymi autorami oryginalnych dzieł, a publikacje mają na ogół niekomercyjny charakter.
- Opiera się na istniejących uniwerses oraz bohaterach – Utwory korzystają z fabuły, świata przedstawionego i postaci stworzonych przez innych twórców, rozwijając ich dalsze losy lub przedstawiając alternatywne wersje znanych historii.
- Różnorodność gatunków i stylów – Fanfiction obejmuje szeroki zakres gatunków literackich (od opowiadań przygodowych po parodie), a także rozmaite odmiany stylistyczne, dopasowane do zainteresowań fanów i konwencji oryginału.
- Często publikowana online – Współczesne fanfiki najczęściej pojawiają się na platformach internetowych, forach dyskusyjnych oraz dedykowanych portalach, co znacząco zwiększa ich dostępność i zasięg.
- Może rozwijać wątki poboczne, alternatywne zakończenia lub wariacje kanonu – Twórcy fanfiction chętnie eksplorują niewykorzystane motywy czy niedopowiedziane fragmenty fabuły, przedstawiając swoje interpretacje, łącząc różne uniwersa lub całkowicie zmieniając bieg znanych wydarzeń.
Jak powstawało i rozwijało się fanfiction
Początki fanfiction sięgają połowy XX wieku, kiedy fani popularnych seriali telewizyjnych oraz utworów literatury fantastycznej zaczęli publikować własne opowiadania na łamach amatorskich czasopism, tzw. fanzinów. Szczególnie istotnym etapem był rozwój fandomu serialu „Star Trek”, który w latach 60. i 70. zyskał własną, aktywną społeczność twórców i czytelników tekstów niekanonicznych.
Przełom nastąpił wraz z upowszechnieniem internetu w latach 90., gdy pojawiły się specjalistyczne platformy umożliwiające masową publikację i wymianę fanficów.
Portale takie jak FanFiction.net oraz Archive of Our Own przyczyniły się do globalizacji zjawiska i rozwoju międzynarodowych społeczności zainteresowanych tym rodzajem twórczości.
Współcześnie fanfiction stanowi istotny element kultury internetowej, obejmując zarówno krótkie formy, jak i rozbudowane powieści dostępne w licznych językach i różnorodnych środowiskach fanowskich.
Najpopularniejsze gatunki i formy
- Kontynuacje fabuły – Fanowskie opowiadania proponujące dalszy ciąg przygód znanych bohaterów lub prezentujące wydarzenia dziejące się po finale oryginalnego utworu.
- Alternate Universe (AU) – Historie przenoszące bohaterów do zupełnie innych realiów niż te przedstawione w dziele pierwotnym, np. współczesny świat zamiast realiów fantasy, czy alternatywna historia kluczowych wydarzeń.
- Crossover – Utwory łączące postaci i światy pochodzące z różnych źródeł kultury popularnej, np. spotkanie bohaterów kilku filmów lub seriali w jednej opowieści.
- Opowiadania typu „missing scene” – Teksty uzupełniające oryginalną fabułę o brakujące, nieukazane w dziele materialnym sceny bądź wyjaśniające niedopowiedziane wątki.
- Opowiadania romantyczne („shipping”) – Historie koncentrujące się na relacjach romantycznych lub uczuciowych pomiędzy postaciami, często wykraczające poza kanoniczne związki.
- Parodie – Twórczość o charakterze humorystycznym, która w żartobliwy sposób nawiązuje do kluczowych motywów, stylu lub postaci z oryginału.
Prawo autorskie i etyka fanficów
Status prawny fanfiction budzi wiele kontrowersji i różni się w zależności od kraju oraz indywidualnych postaw twórców oryginalnych utworów. W większości państw wykorzystanie cudzych światów literackich i postaci podlega ochronie na mocy prawa autorskiego.
Mimo iż fanfiction z reguły nie prowadzi do uzyskiwania korzyści majątkowych, może być teoretycznie uznane za naruszenie praw twórcy, zwłaszcza jeśli jest rozpowszechniane publicznie lub na dużą skalę. Jednakże część autorów oryginałów wykazuje przychylność wobec działalności fanowskiej, traktując ją jako wyraz oddania i kreatywności społeczności, inni zaś domagają się usuwania takich treści lub zakazują ich publikacji.
W praktyce duża część twórczości fanficowej funkcjonuje w tzw. szarej strefie, gdzie dominują nieformalne, zwyczajowe zasady i normy etyczne, a publikacje na ogół nie są ścigane prawnie, o ile nie naruszają interesów właścicieli praw autorskich.
Znaczenie fanfików w społecznościach fanów
Fanfiction odgrywa istotną rolę w kształtowaniu i utrzymywaniu społeczności fanów skoncentrowanych wokół dzieł kultury popularnej. Umożliwia oddolną ekspresję twórczą, pobudzając wyobraźnię oraz umacniając zaangażowanie odbiorców w życie danego uniwersum.
Działa integrująco, pozwalając nawiązywać kontakty między osobami o podobnych zainteresowaniach oraz rozwijać współpracę przy większych projektach literackich.
Utwory fanfiction są często postrzegane jako narzędzie doskonalenia umiejętności pisarskich, wymiany pomysłów i komentowania oryginału przez pryzmat doświadczeń społeczności.
Dzięki publikowaniu opowiadań w internecie fani mogą dzielić się swoimi interpretacjami i alternatywnymi wersjami fabularnymi, stanowiąc ważne ogniwo współczesnej kultury uczestnictwa oraz wpływając na ewolucję odbioru i rozwoju dzieł pierwotnych.
