Fanfic (również: fanfik) to utwór literacki stworzony przez fana, który bazuje na już istniejących dziełach, takich jak filmy, seriale, książki czy sztuki teatralne. Pisany najczęściej poza oficjalnym obiegiem wydawniczym, fanfic stanowi nieoficjalną kontynuację, alternatywną wersję lub rozwinięcie fabuły i postaci znanych z materiału źródłowego. W przeciwieństwie do oficjalnych adaptacji czy sequeli, fanfiki nie są tworzone ani zatwierdzane przez właścicieli praw autorskich do pierwowzoru, przez co traktowane są jako forma twórczości nieformalnej i amatorskiej.
Czym wyróżniają się fanfiki i ich twórcy
- Format i długość fanfików – Fanfiki występują w bardzo zróżnicowanej formie: od krótkich drabbli (miniaturowych form, liczących kilkaset słów), poprzez opowiadania i nowele, aż do rozbudowanych powieści internetowych o objętości przekraczającej objętość wydanych książek. Często publikowane są w odcinkach, na bieżąco rozwijając fabułę.
- Najczęstsze motywacje autorów – Twórcy fanfików kierują się różnymi motywacjami, wśród których najważniejsze to chęć pogłębienia lub zmiany przedstawionych w oryginale wątków, eksploracja mniej rozwiniętych postaci, tworzenie alternatywnych zakończeń (ang. alternate ending), potrzeba samorealizacji twórczej oraz chęć integracji z innymi fanami. Częstym powodem bywa również wyrażenie własnych emocji czy poglądów poprzez ulubione uniwersum.
- Najpopularniejsze uniwersa i gatunki – Najczęściej twórcy fanfików sięgają po dzieła o bogatych światach i licznych postaciach, zwłaszcza takie jak „Harry Potter”, „Gwiezdne wojny”, „Doctor Who”, „Sherlock Holmes” czy komiksy Marvela. Gatunkowo dominują romanse, opowiadania przygodowe, fantasy, science fiction oraz tzw. crossovery, czyli łączenie różnych światów fikcyjnych.
- Dostępność i publikacja w internecie – Publikacja fanfików odbywa się niemal wyłącznie w internecie, na specjalistycznych platformach (np. Archive of Our Own, FanFiction.net, Wattpad), forach dyskusyjnych oraz blogach. Autorzy często umożliwiają innym komentowanie, poprawianie i współtworzenie tekstu, co sprzyja budowaniu społeczności oraz szybkiemu rozprzestrzenianiu się nowych trendów.
- Odbiór społeczny i znaczenie kulturowe – Fanfiki cieszą się zarówno sympatią, jak i krytyką, zależnie od środowiska. Są uważane za ważny przejaw aktywności fandomu i twórczości oddolnej. W niektórych przypadkach przyczyniają się do rozwoju oryginalnych uniwersów, a część przeszła do kultury głównego nurtu.
Fanowska twórczość bywa też analizowana przez badaczy kultury popularnej oraz wykorzystywana w edukacji literackiej.
Jak fanfiki rozwinęły się w XX i XXI wieku
Geneza pisania fanfików sięga początków aktywnego fandomu literackiego oraz telewizyjnego w XX wieku, kiedy to czytelnicy i widzowie zaczęli pisać swoje historie inspirowane ulubionymi dziełami. Za przełomowy moment uznaje się lata 60. i 70., kiedy powstały pierwsze fanziny dystrybuowane pocztą, skupione wokół serialu „Star Trek” – zjawisko to dało początek terminologii „fanfic”.
Wraz z rozwojem internetu w latach 90. i powstaniem dedykowanych platform publikacyjnych, fanfiction stało się globalnym i masowym ruchem. Społeczności fanowskie (fandomy) odgrywają kluczową rolę w wymianie tekstów, wzajemnym komentowaniu oraz promowaniu ulubionych historii, kształtując jednocześnie preferencje gatunkowe i stylistyczne. Dynamika fandomów sprawia, że fanfiki mogą wpisywać się w szerszy dialog kulturowy, rozwijając się wraz ze zmianami społecznymi i technologicznymi.
Jak teatr, film i seriale inspirują fanfik
- Wpływ poszczególnych kategorii na tematykę i popularność fanfików – Produkcje telewizyjne i filmowe, zwłaszcza seriale o rozbudowanej fabule i wyrazistych postaciach, stanowią najczęstsze źródło inspiracji dla fanfików. Również sztuki teatralne bywają reinterpretowane przez fanów, choć w mniejszej skali niż kino i telewizja.
- Współczesna rola scenariuszy, adaptacji i reinterpretacji dzieł oryginalnych – Tworzenie fanfików często polega na luźnym przetwarzaniu scenariuszy, zmianie motywacji bohaterów czy inscenizowaniu alternatywnych wersji znanych scen. Adaptacje fanowskie potrafią być komentarzem do oficjalnych wersji, a niekiedy inspirują same oryginały bądź oficjalne spin-offy.
- Wspólne elementy i różnice w kontekście materiałów źródłowych – Fanfiki czerpią z takich samych zasobów narracyjnych jak twórczość oficjalna: korzystają z ustalonych charakterów postaci, świata przedstawionego i wątków fabularnych. Różnica polega jednak na nieformalnym, oddolnym charakterze tej twórczości i większej swobodzie interpretacyjnej, co objawia się większą otwartością na różnorodne gatunki oraz nowe, niekiedy kontrowersyjne motywy.
Spory prawne i etyczne wokół fanfików
Twórczość fanficowa funkcjonuje na granicy przepisów prawa autorskiego, gdyż opiera się na wykorzystaniu elementów chronionych prawem, takich jak świat przedstawiony, postacie czy struktura fabularna dzieła pierwotnego. Prawo większości krajów nie reguluje jednoznacznie statusu fanfików – choć ich tworzenie uznaje się za naruszenie monopolu autorskiego, to niedochodowy i niekomercyjny charakter tej działalności sprawia, że właściciele praw rzadko występują z roszczeniami.
Obowiązują tu również zapisy o dozwolonym użytku i tzw. licencje fanowskie, udzielane przez niektórych twórców lub wydawców. Kontrowersje etyczne związane są z brakiem zgody oryginalnych autorów na reinterpretację ich dzieł, ryzykiem wypaczenia zamierzeń twórców oraz możliwością szerzenia niepożądanych treści. Dylematy etyczne dotyczą także anonimowości autorów i granic swobody twórczej w stosunku do szacunku dla oryginalnych koncepcji artystycznych.
Słynni autorzy i wyjątkowe przykłady fanfików
- E.L. James – Autorka powieści „Pięćdziesiąt twarzy Greya”, która pierwotnie była fanfikiem opartym na sadze „Zmierzch”. Po przekształceniu i wydaniu w formie samodzielnej książki osiągnęła światowy rozgłos i sprzedaż w milionach egzemplarzy.
- Anna Todd – Stworzyła popularny cykl „After”, początkowo publikowany jako fanfic inspirowany zespołem One Direction. Dzieło zyskało ogromną popularność na platformie Wattpad i stało się podstawą wydanych powieści oraz adaptacji filmowej.
- Cassandra Clare – Znana autorka serii książek „Dary Anioła”; w środowisku fanficowym zasłynęła z fanfików opartych na uniwersum „Harry’ego Pottera” (cykl „The Draco Trilogy”), zanim zdobyła uznanie jako pisarka literatury młodzieżowej.
- „My Immortal” – Jeden z najsłynniejszych i najbardziej kontrowersyjnych fanfików, osadzony w świecie „Harry’ego Pottera”. Tekst zyskał rozgłos dzięki nietypowemu stylowi oraz licznym parodiom w środowisku internetowym.
- „Wide Sargasso Sea” – Powieść Jean Rhys, interpretowana jako literacki fanfic klasycznej „Jane Eyre” Charlotte Brontë, ukazująca losy Berthy Mason przed wydarzeniami z oryginalnej powieści. Dzieło często przywoływane jest w dyskusjach nad literackim statusem fanfików.
- FanFiction.net, Archive of Our Own – To nie tylko platformy publikacji, ale i miejsca, gdzie powstało wiele fanfików o wpływie przekraczającym granice internetu, a niektóre z nich zapisały się trwale w historii ruchu fanfiction.
