Burleska filmowa to gatunek filmu komediowego, którego zasadniczym wyróżnikiem jest stosowanie przesady, parodii oraz często elementów slapsticku. Filmy należące do tej kategorii opierają się na pomysłowych gagach, dynamicznej akcji oraz wyraźnie wyeksponowanych środkach wyrazu aktorskiego, takich jak mimika czy gest. Gatunek ten wyróżnia się spośród innych odmian komedii znaczącym naciskiem na fizyczność oraz celową karykaturę przedstawianych postaci i sytuacji, niejednokrotnie z ograniczoną ekspozycją dialogów na rzecz komunikacji niewerbalnej.
W przeciwieństwie do innych rodzajów filmowej komedii, burleska czerpie obficie ze swoich korzeni teatralnych, w tym z tradycji włoskiej commedii dell’arte, pantomimy oraz estradowych występów kabaretowych.
Jej struktura narracyjna ustępuje miejsca dynamicznej sekwencji scen komicznych, co nadaje temu gatunkowi rozpoznawalny rys parodii codziennych sytuacji i społecznych konwencji.
Historia burleski od teatru do kina
Geneza burleski filmowej ściśle wiąże się z tradycjami teatralnymi, sięgającymi XVIII i XIX wieku, kiedy na scenach popularnych teatrów i kabaretów prezentowano widowiska oparte na przesadzie, karykaturze oraz schematycznych typach postaci. Wejście burleski do kina nastąpiło wraz z rozwojem filmu niemego na przełomie XIX i XX wieku.
Krótkometrażowe produkcje tworzone przez pionierów kina stanowiły naturalne pole dla rozwijania środków ekspresji typowych dla burleski, szczególnie względem ograniczeń technologicznych tamtej epoki.
Najbardziej dynamiczny rozwój gatunku przypadł na lata 1910–1930, kiedy twórcy tacy jak Charlie Chaplin czy Buster Keaton wypracowali kanoniczne formy komizmu filmowego oparte na burlesce. Z czasem, wraz z pojawieniem się dźwięku w filmie, burleska zaczęła dostosowywać się do nowych możliwości narracyjnych, stopniowo integrując dialogi, by ostatecznie wpłynąć na szeroko rozumianą filmową komedię oraz inne formy rozrywki.
Charakterystyczne cechy burleski filmowej
- Wykorzystanie gagów i sytuacji komicznych – Podstawą burleski filmowej są wymyślne, często absurdalne żarty sytuacyjne, tzw. gagi, których efekt komiczny opiera się na zaskoczeniu, niezdarności lub nieoczekiwanych zwrotach akcji.
- Przesadna mimika, gestykulacja, ekspresja fizyczna – Aktorzy burleski posługują się wyrazistymi środkami niewerbalnymi, co wynika z tradycji pantomimy oraz ograniczeń kina niemego.
- Brak lub ograniczona rola dialogów (w epoce kina niemego) – W pierwszych dekadach istnienia filmu komediowego burleska niemal w całości opierała się na obrazie, minimalizując zastosowanie tekstu i stawiając na komunikację pozasłowną.
- Parodia codziennych sytuacji oraz konwencji społecznych – Filmy burleskowe często przedstawiają codzienne zdarzenia w wyolbrzymiony sposób, kpiąc z obyczajów, norm i stereotypów.
Najsłynniejsi twórcy i filmy burleski
- Charlie Chaplin – Uznawany za jedną z najważniejszych postaci burleski filmowej. Stworzył postać Charlie’go Włóczęgi („The Tramp”) i zrealizował takie filmy jak „Brzdąc” („The Kid”, 1921), „Gorączka złota” („The Gold Rush”, 1925) czy „Światła wielkiego miasta” („City Lights”, 1931).
- Buster Keaton – Słynący z niewzruszonej twarzy oraz zaawansowanych technicznie gagów bohater takich filmów jak „Generał” („The General”, 1926), „Sherlock Jr.” (1924) czy „Steamboat Bill, Jr.” (1928).
- Harold Lloyd – Znany z postaci gońca biurowego wspinającego się po elewacji wieżowca w filmie „Jeszcze wyżej” („Safety Last!”, 1923), a także z innych produkcji: „Dziewczyna z prowincji” („Girl Shy”, 1924), „Na zachód od Broadwayu” („The Freshman”, 1925).
- Mack Sennett – Reżyser, producent i twórca licznych filmów slapstickowych, m.in. z udziałem grupy Keystone Cops.
- Laurel i Hardy (Flip i Flap) – Duet komików znany z filmów takich jak „Wielkie sprawy” („The Music Box”, 1932) czy „Syn pustyni” („Sons of the Desert”, 1933).
Znaczenie burleski dla komedii i kultury
Burleska filmowa odegrała kluczową rolę w historii kina, stanowiąc fundament rozwoju szeroko rozumianej filmowej komedii. Wczesne burleskowe produkcje, poprzez swoją pomysłowość, mistrzostwo aktorskie i nowatorstwo formalne, wywarły trwały wpływ na sposób konstruowania żartów wizualnych, wykorzystywania gagu filmowego oraz kształtowania stylu narracji.
Liczne techniki wypracowane przez twórców burleski, takie jak rytm akcji, komizm sytuacyjny czy ekspresja fizyczna, są obecne także w późniejszych gatunkach komediowych, zarówno w kinie, jak i w telewizji oraz serialach.
Znaczenie burleski wykracza poza ramy filmu – jej estetyka i środki wyrazu przenikały na grunt teatru, estrady oraz rozwijających się w XX wieku formatów telewizyjnych. Do dziś elementy burleski zauważalne są w komediowych programach rozrywkowych i współczesnych filmach parodystycznych, świadcząc o uniwersalności i trwałości tej formy artystycznej.
Powiązane hasła i podobne gatunki
- Slapstick
- Komedia filmowa
- Parodia filmowa
- Teatr burleskowy
