Found footage to technika filmowa i narracyjna, polegająca na prezentowaniu wydarzeń poprzez materiały, które wyglądają na autentyczne, przypadkowo odnalezione lub zarejestrowane przez uczestników fikcyjnych zdarzeń. Zastosowanie found footage stanowi charakterystyczny sposób budowania iluzji prawdziwości, często przy użyciu pozornie amatorskich nagrań, które wciągają widza w przedstawiany świat. Technika ta wykorzystywana jest zarówno w kinie, telewizji, serialach, jak i w teatrze, gdzie służy podkreśleniu realizmu przedstawianych historii oraz wzmacnia identyfikację odbiorcy z bohaterami.
Found footage stanowi odpowiedź na potrzebę przełamywania tradycyjnych konwencji filmowych i telewizyjnych, znosząc wyraźną granicę pomiędzy dokumentem a fikcją. Materiały wyglądające na autentyczne nagrania mogą być w całości przygotowane przez twórców lub częściowo korzystać z rzeczywiście odnalezionych archiwaliów. Kluczową cechą tej techniki pozostaje jej zdolność do tworzenia iluzji prawdziwości, co szczególnie istotne staje się w dziełach o silnym ładunku emocjonalnym lub sensacyjnym.
Najważniejsze cechy stylu found footage
Cechą wyróżniającą technikę found footage jest sposób realizacji, oparty na wykorzystaniu stylu wizualnego naśladującego amatorskie rejestracje wideo, domowe filmy czy zapisy z kamer monitoringu. Nagrania często cechuje niska jakość obrazu, dynamiczny, subiektywny ruch kamery oraz ograniczona kontrola nad kadrem, co nadaje im autentyczności.
Narracja w found footage prowadzona jest z perspektywy kamery będącej częścią diegezy, czyli świata przedstawionego na ekranie; widzowie oglądają fabułę oczami jednego z bohaterów lub świadka zdarzeń. Charakterystyczne są tu elementy realizmu, subiektywizm oraz efekt „reportażowy”, wzmocniony przez brak tradycyjnego komentarza zewnętrznego.
Dzieła realizowane tą metodą nierzadko odwołują się także do konwencji dokumentalnych, by zmylić odbiorcę i wywołać silniejszą reakcję emocjonalną.
Historia i ewolucja techniki
Technika found footage ma swoje korzenie w eksperymentach filmowych przełomu lat 60. i 70. XX wieku, gdzie po raz pierwszy wykorzystano fikcyjne nagrania odnalezione do opowiedzenia historii odbiegającej od klasycznego filmu fabularnego. Prekursorskimi dziełami były produkcje awangardowe oraz eksperymenty z narracją non-linearną, jednak popularność tej techniki zaczęła wzrastać wraz z pojawieniem się filmu „Cannibal Holocaust” (1980), który zaszokował widzów realizmem i rzekomo autentycznym materiałem filmowym.
Znaczący rozwój found footage nastąpił w latach 90., szczególnie po sukcesie filmu „The Blair Witch Project” (1999), uważanego za przełomowy dla gatunku horroru i form narracyjnych operujących autentyzmem. Technika szybko zagościła również w innych gatunkach filmowych, takich jak thriller, dramat, a także w serialach telewizyjnych i produkcjach teatralnych.
Współcześnie found footage stanowi narzędzie chętnie wykorzystywane przez twórców pragnących budować napięcie i bezpośrednio angażować widza.
Główne funkcje i wykorzystanie found footage
- Zwiększenie realizmu i immersji – found footage pozwala widzowi odnieść wrażenie, że ogląda wydarzenia prawdziwe, co potęguje poczucie obecności.
- Budowanie napięcia i niepewności – dzięki nieprzewidywalnej perspektywie i pozornej surowości nagrań technika ta skutecznie wzmacnia napięcie dramatyczne.
- Ukazanie perspektywy bohatera lub świadka wydarzeń – prezentując akcję z punktu widzenia uczestnika lub obserwatora, found footage umożliwia identyfikację z postacią i subiektywne przeżywanie historii.
- Integrowanie elementów dokumentalizmu z fikcją – twórcy mogą swobodnie łączyć stylistykę dokumentalną z narracją fikcyjną, zacierając granicę pomiędzy światem realnym a wymyślonym.
- Zastosowanie w horrorze, thrillerze, dramacie, serialach i teatrze – found footage jest wykorzystywany szeroko, nie tylko w kinie grozy, lecz także w innych gatunkach filmowych oraz na scenie teatralnej, gdzie wzbogaca środki wyrazu o nowe poziomy autentyzmu i zaangażowania widza.
Najważniejsze filmy, seriale i spektakle
- Cannibal Holocaust (1980)
- The Blair Witch Project (1999)
- Paranormal Activity (2007)
- Cloverfield (2008)
- [REC] (2007)
- Chronicle (2012)
- Searching (2018)
- Host (2020)
- Serial: The River (2012)
- Spektakl: Chór złożony z głosów martwych (Teatr TR Warszawa)
Sporne kwestie i zarzuty wobec found footage
Technika found footage spotyka się z rozmaitymi zarzutami, zarówno ze strony krytyków, jak i widzów. Jednym z częściej podnoszonych problemów są trudności percepcyjne, wynikające z nieustannego poruszania kamerą, chaotycznych ujęć i celowo obniżonej jakości obrazu, co może prowadzić do zmęczenia lub dezorientacji podczas seansu.
Krytyka dotyczy także powtarzalności schematów fabularnych i nadmiernego eksploatowania tej samej formy opowiadania historii, przez co found footage bywa uznawane za przewidywalne i wtórne. Część odbiorców kwestionuje również etyczność niektórych produkcji, które graniczą z mistyfikacją, wprowadzając widzów w błąd co do autentyczności prezentowanych materiałów.
Wpływ found footage na współczesną kulturę
Found footage odegrało istotną rolę w kształtowaniu współczesnego języka filmowego, wprowadzając nowe formy opowiadania i redefiniując pojęcie realizmu na ekranie. Technika ta wpłynęła na pogłębienie immersji w odbiorze dzieł audiowizualnych oraz na integrację elementów eksperymentalnych z kinem głównego nurtu.
Oddziaływanie found footage zauważalne jest również w innych dziedzinach sztuki wizualnej – od telewizji, przez formy internetowe, po teatr, gdzie narzędzia imitujące amatorskie rejestracje wpływają na sposoby narracji i odbioru.
Działania te sprzyjają dalszemu rozwojowi środków wyrazu oraz otwierają nowe możliwości twórcze dla artystów eksplorujących granice realizmu i fikcji.
