Sitcom (z ang. situation comedy lub situation drama) to forma serialu komediowego lub – rzadziej – dramatycznego, której podstawą jest przedstawianie perypetii stałej grupy bohaterów w określonych, powracających sceneriach i kontekstach fabularnych. Charakterystyczna dla tego gatunku jest zwarta, epizodyczna struktura, oparcie na pojedynczych, krótkich opowieściach, często z rozpoznawalnym, humorystycznym lub obyczajowym rdzeniem.
Sitcomy tworzone są przede wszystkim z myślą o telewizji, lecz spotyka się je również w teatrze, kinie i formach filmowych, a także jako inspirację dla nowych mediów i seriali internetowych.
Narracja w sitcomie koncentruje się zwykle na rozwiązywaniu codziennych problemów, konflikcie charakterów lub nieporozumieniach, które prowadzą do komicznych lub niekiedy dramatycznych sytuacji. Odcinki mają przeważnie charakter zamkniętych, autonomicznych historii, chociaż w wielu produkcjach rozwija się także bardziej złożona, sezonowa linia fabularna.
Popularność sitcomów wynika z ich przystępności, uniwersalności tematów oraz łatwości identyfikacji odbiorców z bohaterami.
Historia i pochodzenie sitcomów
Gatunek sitcomu wywodzi się z tradycji teatralnej farsu i komedii rodzinnej, a jego współczesna forma ukształtowała się wraz z rozwojem radia i telewizji w XX wieku. Pierwsze sitcomy powstawały na antenie radiowej w Stanach Zjednoczonych w latach 30. i 40. XX wieku, lecz prawdziwy przełom nastąpił wraz z pojawieniem się telewizji.
Jedną z pierwszych i najważniejszych realizacji był amerykański serial „I Love Lucy” (1951), który wprowadził format sitcomu do masowej świadomości widzów.
W kolejnych dekadach sitcomy rozwijały się równolegle w różnych krajach, adaptując lokalne realia oraz specyfikę kultury danej społeczności. Lata 70. i 80. XX wieku przyniosły rozkwit gatunku, dzięki czemu powstały dzieła o silnym podłożu społecznym i obyczajowym.
Począwszy od lat 90., twórcy eksperymentowali z formą oraz wprowadzali nowe wątki, takie jak autoironia, meta-komentarze czy elementy dramatu. Współczesne sitcomy coraz częściej korzystają z platform streamingowych, internetu i nowych technik realizacyjnych, poszerzając swój zasięg poza tradycyjne ramy telewizji.
Główne cechy i struktura sitcomu
- Długość odcinka – Przeciętny epizod sitcomu trwa od 20 do 30 minut, co sprzyja krótkiej, zwięzłej narracji i szybkiemu tempu rozwoju akcji.
- Format serii – Sitcomy występują głównie jako seriale składające się z kilku do kilkunastu sezonów, a jeden sezon liczy najczęściej kilkanaście lub kilkadziesiąt odcinków.
- Stałe miejsca akcji – Fabuła najczęściej rozgrywa się w ograniczonej liczbie powracających scenerii, takich jak mieszkanie, dom rodzinny, biuro, szkoła czy kawiarnia, które sprzyjają zapamiętywaniu przez widzów.
- Struktura narracyjna – Wiele sitcomów opiera się na zamkniętych fabularnie odcinkach (tzw. zamknięte narrative), choć spotyka się również wątki sezonowe.
Narracja podąża za motywami codzienności, konfliktami interpersonalnymi i nagłymi zwrotami akcji.
- Elementy humorystyczne lub dramatyczne – Kluczowym elementem są żarty sytuacyjne, dowcip słowny, gagi, a w niektórych wariantach (situation drama) również elementy fabularne o zabarwieniu dramatycznym bądź satyrycznym.
Najważniejsze rodzaje i odmiany sitcomu
- Sitcom rodzinny – Skupia się na perypetiach rodziny, ukazuje relacje pokoleniowe, konflikty domowe i obyczaje dnia codziennego. Przykłady to „Full House” lub „Rodzina Soprano” (z elementami dramatycznymi).
- Sitcom pracowniczy – Akcja toczy się w miejscu pracy, np. biurze, zakładzie produkcyjnym, szpitalu czy redakcji. Bohaterami są współpracownicy, a fabuła skupia się na relacjach zawodowych i hierarchii. Przykładem jest „The Office”.
- Sitcom młodzieżowy – Skierowany do młodszych widzów, koncentruje się na szkole, grupie rówieśniczej lub problematyce dorastania. Przykłady: „Saved by the Bell”, „Beverly Hills, 90210” (o wyraźniejszym rysie dramatycznym).
- Meta-sitcom – Cechuje się autentyczną autoironią, grą konwencją i odniesieniami do samego procesu tworzenia sitcomu. Twórcy często łamią tzw. „czwartą ścianę”. Przykładem może być „Community” czy „The Office” (wykorzystujący fikcyjny dokument).
- Sitcom sytuacyjno-dramatyczny (dramedy) – Łączy elementy komediowe z dramatycznymi, akcentując poważniejsze wątki obyczajowe lub psychologiczne. Przykładem jest „M*A*S*H” lub „Scrubs”.
Sitcomy w kulturze masowej
Sitcomy odegrały istotną rolę w kształtowaniu współczesnej kultury masowej, wpływając na obyczaje, sposób komunikacji oraz postrzeganie relacji międzyludzkich.
Stereotypy, żarty oraz postacie z popularnych sitcomów stały się częścią języka potocznego, wpłynęły na styl życia i zachowania widzów, a niektóre motywy fabularne na trwałe weszły do kanonu kultury popularnej. Ponadto, sitcomy często poruszały tematy społeczne, takie jak tolerancja, różnorodność, relacje rodzinne czy kwestie zawodowe, kształtując postawy społeczne i oferując model rozwiązywania konfliktów.
Odbiór i interpretacja tych seriali ewoluowała wraz ze zmianami obyczajowymi, a ich uniwersalna formuła pozwoliła na globalizację gatunku. Współczesne sitcomy, emitowane za pośrednictwem internetu i platform strumieniowych, docierają do szerokiej, międzynarodowej publiczności, pełniąc również funkcję rozrywkową, integracyjną oraz edukacyjną.
Przykłady najważniejszych i kultowych sitcomów
- I Love Lucy – Klasyczny amerykański sitcom z lat 50., uznawany za wzorzec gatunkowy, z innowacyjną realizacją i ogromnym wpływem na dalszy rozwój formatu serialowego.
- Friends (Przyjaciele) – Jeden z najpopularniejszych sitcomów lat 90., koncentrujący się na grupie przyjaciół z Nowego Jorku; serial wywarł trwały wpływ na kulturę pop, styl języka i modę.
- The Office – Brytyjska i amerykańska wersja serialu prezentującego życie pracowników biurowych w konwencji mockumentary; znany z wykorzystania meta-komentarza i satyry na współczesne środowisko pracy.
- M*A*S*H – Sitcom sytuacyjno-dramatyczny osadzony w realiach wojny koreańskiej; łączy elementy komedii z refleksją obyczajową i wojenną.
- The Big Bang Theory – Serial o grupie naukowców, eksplorujący motywy towarzyskie, popkulturowe i naukowe w konwencji humorystycznej; doceniany za przystępną prezentację nauki i geek kultury.
- Świat według Bundych (Married… with Children) – Amerykański sitcom o rodzinie Bundych, wprowadzający satyryczne spojrzenie na amerykańską klasę średnią.
Realizacja techniczna sitcomów
- Rodzaj oświetlenia – Sitcomy realizowane są zazwyczaj przy jasnym, równomiernym oświetleniu, które podkreśla lekki charakter dzieła i ułatwia szybkie rejestrowanie scen.
- Układ kamer – Tradycyjny sitcom korzysta z układu wielokamerowego, umożliwiającego rejestrację kilku kadrów jednocześnie; nowsze produkcje stosują także pojedynczą kamerę dla osiągnięcia bardziej filmowego efektu.
- Użycie śmiechu z offu (laugh-track) – W wielu sitcomach wykorzystuje się podkład śmiechu nagrywany osobno lub rejestrowany podczas obecności widowni w studio, co ma wzmacniać reakcję widzów na żarty.
- Miejsce nagrań – Produkcja klasycznych sitcomów odbywa się głównie w studiach telewizyjnych zbudowanych na potrzeby stałych planów scenograficznych; część realizacji korzysta także ze scen plenerowych lub łączy oba rozwiązania dla uzyskania większego realizmu.
- Montaż i długość dialogów – Typowy dla sitcomu jest szybki montaż, krótka sekwencja dialogów i celowe powtarzanie żartów, co ma na celu utrzymanie dynamicznego tempa i przystępności treści.
