Slasher to gatunek filmu i serialu grozy, którego istotą jest obecność brutalnych morderstw dokonywanych zazwyczaj przez zamaskowanego lub tajemniczego sprawcę na grupie bohaterów. Termin „slasher” wywodzi się od angielskiego czasownika „to slash”, oznaczającego „ciąć” lub „ranić”, co bezpośrednio odnosi się do charakterystycznych dla tego nurtu inscenizacji przemocy.
Gatunek ten wyodrębnił się w drugiej połowie XX wieku jako jedna z odmian horroru, zdobywając popularność zarówno w kinie, jak i telewizji. Podstawowe cechy rozpoznawcze slashera obejmują skoncentrowanie akcji wokół serii makabrycznych zbrodni, dynamiczną akcję, specyficzną strukturę fabularną oraz obecność motywów takich jak zemsta, trauma czy kara za przewinienia.
Najważniejsze cechy filmów slasherowych
- Schemat fabularny: Typowa narracja skupia się na grupie osób, często młodych lub nastolatków, którzy są eliminowani przez zabójcę w odosobnionym miejscu, np. w domku na odludziu, podczas imprezy lub w szkole.
- Antagonista: W centrum fabuły znajduje się wyrazista postać mordercy, najczęściej zamaskowanego lub ukrywającego tożsamość, którego motywy są początkowo nieznane lub powiązane z traumatycznym przeżyciem.
- Final Girl: Często powtarzającym się elementem jest bohaterka określana mianem „final girl” – zazwyczaj jedyna ocalała, która mierzy się z zabójcą w kulminacyjnym starciu.
- Środki wyrazu: Filmy slasherowe charakteryzują się wykorzystaniem napięcia, zaskakujących zwrotów akcji, nagłych ataków (jump scare) i dramatycznej muzyki budującej atmosferę grozy.
- Motywy moralne: Często podkreślana jest tematyka kary za tzw. „złe” zachowanie, np. seks, używki czy złamanie reguł, co stanowi element niepisanego kodeksu tego gatunku.
- Estetyka wizualna: Stylistyka obejmuje sceny przemocy ukazane w sposób realistyczny lub wręcz spektakularny, efekty specjalne związane z charakteryzacją oraz specyficzne zastosowanie światła i cienia.
Jak rozwijał się gatunek slasherów
Początki gatunku slasher sięgają lat 60. XX wieku, kiedy to powstały produkcje uważane za jego prekursorskie, takie jak „Psychoza” Alfreda Hitchcocka (1960) i „Peeping Tom” Michaela Powella (1960). Za właściwe narodziny nurtu uważa się jednak lata 70. i 80., kiedy filmy takie jak „Halloween” Johna Carpentera (1978) czy „Piątek, trzynastego” Seana S. Cunninghama (1980) zdefiniowały podstawowe schematy gatunku.
Okres ten charakteryzował się dużym wzrostem popularności slasherów, czemu towarzyszyła masowa produkcja sequelów i naśladowców.
W latach 90. nastąpiła ewolucja konwencji slashera, czego przykładem jest seria „Krzyk” Wesa Cravena, wprowadzająca autoironiczne i metatekstualne nawiązania do reguł gatunku. W kolejnych dekadach nastąpił powrót do klasycznych motywów oraz próby ich rewitalizacji, widoczne zarówno w kinie, jak i w serialach telewizyjnych, co potwierdza trwałość slashera jako elementu kultury popularnej.
Kultowe filmy i seriale slasherowe
- „Halloween” (1978): Film Johna Carpentera, uznawany za jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych slasherów, wprowadzający postać Michaela Myersa i szereg kluczowych motywów gatunkowych.
- „Piątek, trzynastego” (1980): Produkcja Seana S. Cunninghama, która zapoczątkowała liczną serię filmową i ugruntowała popularność postaci zamaskowanego zabójcy.
- „Koszmar z ulicy Wiązów” (1984): Film Wesa Cravena prezentujący innowacyjne podejście do slashera poprzez wykorzystanie elementów nadprzyrodzonych oraz postaci Freddiego Kruegera.
- „Krzyk” (1996): Seria filmów, która wniosła świeże spojrzenie na gatunek, łącząc elementy slashera z autoironicznym komentarzem na temat schematów horroru.
- Serial „Scream” (2015–2019): Adaptacja filmowej serii, kontynuująca tradycje slasherowe w formie serialowej, dostosowując motywy gatunku do współczesnych realiów.
- „I Know What You Did Last Summer” (1997) / „Wiem, co zrobiłeś zeszłego lata” – film oraz serial: Przykład dzieła bazującego na motywie zemsty, które stało się synonimem slasherowego stylu końca lat 90.
Slasher w popkulturze i wpływ na inne gatunki
Slasher wywarł znaczący wpływ na światową kulturę popularną, przyczyniając się do powstania licznych nawiązań, parodii oraz reinterpretacji w różnych mediach. Charakterystyczne motywy tego gatunku zostały zaadaptowane zarówno przez kino komediowe, thrillery psychologiczne, jak i literaturę oraz gry wideo.
Współczesne produkcje często czerpią z ikonografii slasherów, wykorzystując postacie zamaskowanych zabójców oraz motywy walki o przetrwanie. Ponadto wpływy slashera są widoczne w teatrze niezależnym i widowiskach performatywnych, gdzie konwencja gatunku służy często celom parodystycznym lub krytycznym, a rozpoznawalność kluczowych schematów pozwala na ich twórcze przetwarzanie.
Gatunek ten wyznaczył także standardy narracyjne dla szeroko pojętej grozy audiowizualnej.
Motywy i tematy przewodnie slasherów
- Motyw tajemniczego lub zamaskowanego zabójcy: Zabójca ukrywający tożsamość, często posługujący się charakterystycznym narzędziem (np. nożem, maczetą), stanowi centralny element fabuły.
- Motyw zemsty lub traumy: Fabuła nierzadko zbudowana jest wokół motywu zemsty, wynikającej z dawnych wydarzeń lub osobistej tragedii sprawcy.
- Motyw kary za „złe” zachowanie: Postacie naruszające niepisane zasady moralne (np. uprawianie seksu, zażywanie narkotyków) stają się pierwszymi ofiarami, co odzwierciedla moralizatorski podtekst wielu slasherów.
- Motyw „final girl”: Jedna z bohaterek, najczęściej wyróżniająca się rozwagą i asertywnością, przeżywa jako jedyna do ostatnich scen, finalnie konfrontując się z zabójcą.
- Elementy survival horroru: Bohaterowie zmuszeni są do walki o przetrwanie, a napięcie narasta wraz z eliminacją kolejnych postaci.
- Izolacja przestrzenna: Akcja slashera rozgrywa się w miejscach odciętych od świata, takich jak opuszczone domy, obozy letnie czy szkoły, co potęguje atmosferę zagrożenia i bezsilności.
