Świat przedstawiony to pojęcie używane w analizie dzieł teatralnych, filmowych, telewizyjnych oraz seriali, odnoszące się do wykreowanej przez twórców rzeczywistości funkcjonującej w obrębie danego utworu. Obejmuje całość elementów składających się na uniwersum opowiadanej historii, czyli zbiór wyodrębnionych ze świata rzeczywistego czasów, przestrzeni, postaci oraz zdarzeń, mających swoje miejsce i logikę wyłącznie wewnątrz danego dzieła.
Świat przedstawiony stanowi zatem uporządkowaną strukturę umożliwiającą twórcze kreowanie nowej, autonomicznej rzeczywistości, która często podlega odmiennym zasadom i prawom niż te znane z otoczenia odbiorcy, a zarazem oferuje mu kontekst do interpretacji i przeżywania fabuły.
Najważniejsze elementy tworzące świat przedstawiony
- Czas akcji – określa momenty, w których rozgrywają się wydarzenia; może to być czas historyczny, współczesny lub fikcyjny i bywa jasno sprecyzowany lub pozostawiony do domysłu.
- Przestrzeń (miejsce akcji) – obejmuje lokalizacje, w których toczy się akcja; mogą to być realne miejsca, fantastyczne krainy lub umowne przestrzenie, charakterystyczne zwłaszcza dla teatru.
- Bohaterowie (postaci) – osoby, istoty lub grupy o określonych cechach, roli i motywacjach, będące integralną częścią opowiadanej historii.
- Wydarzenia i fabuła – szereg zdarzeń oraz ich wzajemne powiązania, które budują strukturę narracyjną i stanowią o dynamice rozwoju opowieści.
- Zasady rządzące tym światem (np. prawa fizyki, normy społeczne) – reguły, które determinują funkcjonowanie elementów świata przedstawionego, obejmujące zarówno naturalne prawa, jak i konwencje społeczne czy logikę magiczną.
Najważniejsze funkcje świata przedstawionego
- Umożliwia odbiorcy orientację w strukturze dzieła – stanowi punkt odniesienia pozwalający zrozumieć zależności między wydarzeniami, miejscami i postaciami.
- Pozwala na identyfikację oraz analizę postaci i zdarzeń – poprzez wyraźne określenie środowiska i zasad, w których funkcjonują bohaterowie, umożliwia głębszą analizę ich działań i motywacji.
- Dostarcza kontekstu interpretacyjnego – poprzez specyficzne ukształtowanie realiów przyczynia się do wielowymiarowości interpretacji utworu oraz rozumienia przekazywanych wartości.
- Odgrywa rolę w budowaniu iluzji rzeczywistości – kreuje spójny, przekonujący obraz świata, który pozwala odbiorcy na zawieszenie niewiary i zaangażowanie emocjonalne.
Cechy świata przedstawionego w różnych mediach
- Teatr – Ograniczona przestrzeń fizyczna sceny, umowność dekoracji, czas akcji nierzadko płynny lub skrócony, silnie zaznaczona rola słowa i gestu w kreowaniu realiów, możliwość ingerencji widza przez obecność na żywo.
- Film – Bogactwo wizualnych środków wyrazu, manipulacja czasem i przestrzenią przez montaż, szczegółowo zbudowany scenariusz, rozbudowana scenografia oraz efekty specjalne, świat często bardziej realistyczny lub spektakularny.
- Telewizja – Świat przedstawiony dostosowany do konwencji programów, często ograniczony budżetem i czasem antenowym, wykorzystywanie scenografii studyjnej, możliwość stałego kontaktu z widzem, częste odwołania do aktualnych wydarzeń.
- Serial – Rozbudowana narracja i świat obejmujący wiele odcinków i sezonów, rozwój postaci oraz fabuły w długim okresie, ciągłość lub fragmentaryczność czasu akcji, cykliczność motywów i przesuwanie granic prawdopodobieństwa.
Oddzielenie świata przedstawionego od rzeczywistości
Świat przedstawiony należy odróżnić od rzeczywistości pozadziełowej, jaką stanowi świat autora, odbiorców czy faktyczne realia historyczne i społeczne. Jest konstruktem wewnętrznym dzieła, w którym elementy nie muszą odpowiadać faktom ani doświadczeniu twórcy oraz widza, lecz podlegają logice i regułom przyjętym w obrębie utworu.
W badaniach i analizie tekstu kultury pojęcie świata przedstawionego umożliwia precyzyjne rozdzielenie warstwy fikcyjnej od pozostałych aspektów utworu, co pozwala interpretować sensy, symbole i przesłania z perspektywy wewnętrznych założeń konstrukcyjnych danego dzieła.
