Podzielony ekran (ang. split screen) to technika wizualna polegająca na jednoczesnym prezentowaniu dwóch lub więcej obrazów w obrębie jednej ramki filmowej, telewizyjnej lub teatralnej. Pozwala ona na równoległe ukazanie różnych scen, perspektyw lub wydarzeń zachodzących w tym samym lub odmiennych przestrzeniach.
Stosowanie podzielonego ekranu umożliwia widzowi śledzenie kilku wątków jednocześnie, co wzbogaca strukturę narracyjną oraz oferuje twórcom oryginalne środki wyrazu.
Jak rozwijała się technika podzielonego ekranu
- Początki i pierwsze zastosowania w kinie i telewizji – Pierwsze próby wykorzystania podzielonego ekranu pojawiły się w kinematografii już na początku XX wieku, gdy filmowcy eksperymentowali z równoczesnym prezentowaniem różnych ujęć. Przykładem mogą być filmy nieme, w których technika była wykorzystywana do ukazania równoległych wydarzeń lub wspólnej obecności postaci granych przez jednego aktora.
-
Rozwój możliwości technologicznych umożliwiających udoskonalenie efektu – Wraz z postępem technologii filmowej i telewizyjnej, zwłaszcza w zakresie montażu i efektów specjalnych, możliwe stało się bardziej precyzyjne i efektowne dzielenie obrazu.
Wprowadzenie technik cyfrowych znacznie usprawniło realizację podzielonego ekranu, pozwalając na większą swobodę twórczą.
-
Rozpowszechnienie w różnych gatunkach filmowych, telewizji i teatrze – Podzielony ekran zyskał szerokie zastosowanie w różnych gatunkach, od filmów sensacyjnych, przez komedie, po dramaty oraz produkcje telewizyjne i spektakle teatralne.
W teatrze, wraz z wykorzystaniem nowoczesnych multimediów, twórcy zaczęli eksperymentować z tą techniką również na scenie.
-
Przykłady kluczowych momentów historycznych, w których technika zyskała popularność – Największą popularność technika podzielonego ekranu zdobyła w latach 60. i 70. XX wieku, zwłaszcza za sprawą filmów takich jak „Thomas Crown Affair” Normana Jewisona (1968), gdzie rozbudowane układy kadrów stały się istotnym elementem języka filmowego.
W kolejnych dekadach była chętnie stosowana także w serialach oraz przy transmisjach na żywo.
Główne zastosowania podzielonego ekranu
-
Kino (przykładowe zastosowania narracyjne i estetyczne) – W filmach technika podzielonego ekranu jest wykorzystywana do prezentowania równolegle biegnących wątków, ukazywania akcji rozgrywających się w różnych miejscach lub dla podkreślenia kontrastów pomiędzy postaciami.
Często pojawia się także jako narzędzie wzbogacające rytm filmu i nadające mu charakterystyczną stylistykę wizualną.
-
Telewizja (rozdzielanie akcji, rozmowy telefoniczne, transmisje sportowe) – W produkcjach telewizyjnych podzielony ekran służy m.in. do dzielenia przestrzeni podczas rozmów telefonicznych, prezentowania jednocześnie kilku relacji czy pokazania reakcji bohaterów w czasie rzeczywistym.
Szczególnie popularny jest podczas transmisji sportowych, gdzie umożliwia jednoczesną obserwację różnych fragmentów boiska lub zestawienie powtórek wydarzeń.
-
Teatr (wskazanie nietypowych i współczesnych adaptacji) – Współczesne przedstawienia teatralne coraz częściej sięgają po rozwiązania wizualne znane z kina i telewizji, w tym podzielony ekran realizowany za pomocą projekcji multimedialnych.
Pozwala to reżyserom na ukazanie różnych miejsc akcji lub różnych planów czasowych na jednej scenie.
- Serial (równoległe ukazanie wydarzeń z kilku miejsc) – Serialowe produkcje posługują się techniką podzielonego ekranu zarówno do prowadzenia dynamicznej narracji, jak i jednoczesnego ukazywania działań kilku bohaterów lub wątków rozgrywających się w różnych sceneriach, co wpływa na tempo opowieści i pozwala na lepsze zrozumienie złożonych fabuł.
Jaką funkcję pełni podzielony ekran
Technika podzielonego ekranu odgrywa istotną rolę w budowaniu wielowątkowej narracji, umożliwiając jednoczesne ukazanie kilku zdarzeń lub perspektyw, co w tradycyjnej strukturze wizualnej wymagałoby zastosowania montażu równoległego.
Pozwala to reżyserom i scenarzystom na zwiększenie dynamizmu scen, podkreślenie kontrastów między bohaterami czy prezentowanymi miejscami, a także na podkreślenie paralelnych wydarzeń.
Oprócz aspektu praktycznego, technika ta pełni także funkcje estetyczne – staje się środkiem ekspresji wizualnej i elementem oryginalnych rozwiązań formalnych, które mogą wyróżniać się na tle klasycznej narracji audiowizualnej.
Najważniejsze warianty i sposoby realizacji
| Technika | Opis |
|---|---|
| Klasyczny podział pionowy | Ekran podzielony na dwie lub więcej części w pionie, umożliwiający prezentację równoległych ujęć po lewej i prawej stronie ekranu. |
| Klasyczny podział poziomy | Ekran dzielony na sekcje poziome, co pozwala na jednoczesne pokazanie wydarzeń rozgrywających się „na górze” i „na dole”. |
| Wielokrotny podział | Złożone segmentowanie kadru na kilka różnych fragmentów o odmiennych rozmiarach i kształtach, tworząc kolaż wizualny. |
| Dynamiczny podział | Granice poszczególnych sekcji zmieniają się w trakcie trwania sceny – mogą się przemieszczać, rozszerzać, zanikać lub pojawiać. |
| Asymetryczne sekcje | Ekran dzielony jest w sposób nieregularny, z fragmentami o różnych proporcjach i układach, co stwarza niecodzienny efekt wizualny. |
Jak odbierany jest podzielony ekran w kulturze
Podzielony ekran, jako technika realizacyjna, odegrał znaczącą rolę w rozwoju języka wizualnego filmu, telewizji i teatru, wpływając na sposób percepcji dzieła przez widzów.
Pozwala na zintensyfikowanie narracji, podkreślenie współistniejących wątków oraz na osiągnięcie oryginalnych efektów estetycznych.
Stosowanie podzielonego ekranu spotkało się z różnorodnym odbiorem – z jednej strony jest cenione za funkcjonalność i świeżość wizualną, z drugiej wymaga od odbiorcy większej uwagi ze względu na równoległą prezentację wielu informacji.
Niezmiennie jednak technika ta pozostaje ważnym narzędziem w arsenale środków wyrazu audiowizualnego.
