Soap Opera

Soap opera, znana w języku polskim jako opera mydlana, to specyficzny gatunek narracyjny funkcjonujący przede wszystkim w mediach elektronicznych – radiofonii i, od połowy XX wieku, telewizji. Jest to serial dramatyczny o charakterze kontynuacyjnym, wyróżniający się wielowątkową, seryjną fabułą, której akcja toczy się przez długi okres, często obejmując lata lub nawet dekady. Fabuła opery mydlanej koncentruje się zwykle na codziennym życiu postaci, ich relacjach rodzinnych, miłosnych i zawodowych, prezentując w sposób szczegółowy złożone losy bohaterów.

Nazwa „soap opera” wywodzi się z wczesnych lat emisji tych audycji radiowych w Stanach Zjednoczonych, kiedy to wielu sponsorów stanowiły firmy produkujące mydła i środki czystości, kierujące swoją reklamę do gospodyń domowych – grupy będącej dominującą częścią ówczesnej widowni. Określenie „opera” nawiązuje zaś do dramatycznego, często przesadnie emocjonalnego charakteru przedstawianych historii.

Najważniejsze cechy oper mydlanych

• Ciągłość fabularna – fabuła opery mydlanej rozwija się stopniowo w sposób ciągły, z wieloma zachodzącymi na siebie i trwającymi tygodniami, miesiącami lub latami wątkami.
• Wielowątkowość – akcja skupia się jednocześnie na losach wielu bohaterów i kilku przeplatających się problemach, np. romansach, zdradach, konfliktach rodzinnych czy korporacyjnych.
• Forma emisji – seriale tego typu zwykle emitowane są w regularnych odstępach czasu: codziennie lub kilka razy w tygodniu, zazwyczaj w stałych godzinach popołudniowych bądź wieczornych.
• Czas trwania odcinka – pojedynczy odcinek opery mydlanej trwa zwykle od 20 do 60 minut, ale zdarzają się formaty krótsze i dłuższe, zależnie od kraju czy okresu produkcji.
• Konwencja aktorska – aktorstwo w operach mydlanych charakteryzuje się często ekspresyjną grą, podkreślającą intensywność odgrywanych emocji; dialogi i wydarzenia bywają nacechowane dramatyzmem.
• Tempo akcji – rozwój fabuły jest zazwyczaj powolny, z częstymi powtórzeniami i cliffhangerami, czyli zawieszeniem akcji w kulminacyjnym momencie.
• Motywy fabularne – popularne są tematyka miłosna, rodzinne dramaty, sensacje, intrygi, a także motywy chorób, wypadków czy tajemniczych powrotów.
• Grupa docelowa – tradycyjnie opery mydlane skierowane były do kobiet (głównie gospodyń domowych), jednak z biegiem lat zakres widowni poszerzył się na wszystkie grupy wiekowe i płciowe.
• Otwartość struktury – seriale te rzadko mają wyraźnie nakreślony koniec; celem jest zachowanie stałego zainteresowania widzów przez długi czas.

Jak rozwijała się opera mydlana

Początki opery mydlanej sięgają lat 30. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, gdzie zaczęła być emitowana jako słuchowiska radiowe adresowane przede wszystkim do gospodyń domowych. Szczególną popularnością cieszyły się produkcje sponsorowane przez firmy z branży chemicznej, głównie producentów mydła, co znalazło odzwierciedlenie w nazwie gatunku.

Wraz z rozwojem telewizji w latach 50. i 60. XX wieku opera mydlana przeniosła się na ten nowy nośnik, szybko stając się nieodłączną częścią codziennej ramówki wielu stacji na całym świecie.

Kolejne dekady przyniosły znaczne zmiany, zarówno w zakresie tematyki, jak i formy. Rozwój telewizji kablowej, globalizacja kultury medialnej i pojawienie się nowych technologii pozwoliły operom mydlanym wejść do repertuaru wielu krajów, przystosowując schemat gatunkowy do lokalnych warunków społeczno-kulturowych.

Dzięki temu powstały znane produkcje w Europie, Ameryce Łacińskiej, Azji, a nawet Afryce. Z biegiem czasu opera mydlana wywarła także wpływ na inne gatunki serialowe, inspirując liczne parodie, pastisze i spin-offy.

Wpływ oper mydlanych na kulturę i media

Opera mydlana odegrała znaczącą rolę w kształtowaniu masowej kultury medialnej. Jako jedno z pierwszych zjawisk telewizyjnych i radiowych podlegających regularnej serializacji,

przyczyniła się do zmian w sposobie konsumpcji mediów – stworzyła zwyczaj codziennego lub cotygodniowego śledzenia kontynuowanych wątków przez szeroką publiczność.

Wpływała także, zarówno pośrednio, jak i bezpośrednio, na obyczajowość społeczną, propagowanie określonych wzorców zachowań, mody oraz tematów tabu.

Obecność oper mydlanych w mediach ściśle związana była z reklamą – od samego początku były one instrumentem promocyjnym, skierowanym do wybranej grupy odbiorców. Ich format sprzyja lokowaniu produktów i kampaniom społecznym.

Współcześnie opery mydlane stanowią również przedmiot licznych analiz społecznych i kulturoznawczych, stanowiąc swoiste lustro dla ewoluujących norm oraz problemów społecznych, takich jak emancypacja kobiet czy zmiany modelu rodziny.

Najsłynniejsze opery mydlane na świecie

• „Guiding Light” (USA, 1937–2009) – początkowo będąca słuchowiskiem radiowym, później jednym z najdłużej emitowanych seriali telewizyjnych na świecie.
• „Coronation Street” (Wielka Brytania, od 1960) – brytyjska opera mydlana uznawana za najdłużej bez przerwy emitowany serial telewizyjny.
• „Moda na sukces” („The Bold and the Beautiful”, USA, od 1987) – jeden z najpopularniejszych amerykańskich seriali transmitowanych również w wielu innych krajach.
• „EastEnders” (Wielka Brytania, od 1985) – czołowa brytyjska produkcja osadzona we wschodnim Londynie.
• „Santa Bárbara” (Brazylia, 2015–2016) – przykład współczesnej telenoweli o wysokim znaczeniu medialnym w Ameryce Łacińskiej.
• „El secreto de Puente Viejo” (Hiszpania, 2011–2020) – hiszpańska opera mydlana emitowana przez niemal dekadę, ciesząca się dużą popularnością w Europie.
• „Neighbours” (Australia, 1985–2022, od 2023) – kultowa australijska produkcja, znana również za granicą.
• „Klan” (Polska, od 1997) – jedna z najdłużej nadawanych oper mydlanych w polskiej telewizji.

Słowniczek najważniejszych pojęć (opcjonalnie)